Ondarea

eliza

San Martin eliza

San Martin eliza

Eliza 1305az geroztik ezaguna da. Eraikinak mugan egotearen ondorioz lau aldiz (1525, 1636, 1793 eta 1813) gerren suntsiketak jasan zituen. XIX. mendean eraikina sakonki berreraiki zen. Eraikina laukizuzena da, hilerriak inguratua. Mendebaldean kanpandorrea du, aterpe batekin, eta iparraldeko bigarren arkupe batean antzinako herriko etxe bat dago. Barrualdean, 1882an berreraikitako bi mailako tribunak daude eta egurrezko sabaia estalia eta apainduta dago. 2010eko abenduaren 16az geroztik Monumentu Historiko gisa izendatuta dago (Frantziako Kultura Ministerioaren gunea).  

Aldarea eta erretaula  

Aldare nagusiak hilobi itxura kurbatua du, eta eskuz landutako, urreztatutako eta margotutako egurrezko erretaula du. Erretaulak erregistro bat du San Martinen margolanarekin, barnealdetik kanpoaldera kanaladura duen eta kapitel dorikoa duen pilastra bikoitzek inguratua. Pilastra bakoitzaren artean, marmol faltsuz margotutako espazio soil bat agertzen da, multzoari itxura klasikoa emanez. Erretaula klasikoa bada ere, inongo frontoirik ez dio errematerik ematen; soilik gurutze batean dagoen Kristo handi batek koroatzen du, eta honen gibelean koruko horma laua dago, paisaia bat (Jerusalem?) irudikatzen duen margolan batez apaindua. Pieza XVII.-XVIII. mendekoa da eta Monumentu Historiko gisa sailkatua dago 1977ko apirilaren 22tik (Frantziako Kultura Ministerioaren gunea). 

Tabernakulua 

Eskuz landutako, urreztatutako eta margotutako egurrezko tabernakulu bat bada. Eraikuntza txiki baten itxura du, bi zutabe txikiz inguratua; zutabeek kapitel konposatua eta fuste leuna dituzte. Ateak arkudun forma du eta erliebean Sakratutako Bihotza irudikatzen du, hodei baten gainean gurutze batez koroatua eta argi izpiekin inguratua. Angeluetan bi aingerutxo hegaldun daude, eta atearen eta zutabeen artean koadrikulatutako motibo bat agertzen da. XIX. mendekoa da eta Monumentu Historiko gisa erregistratua dago 1977ko apirilaren 22tik (Frantziako Kultura Ministerioaren gunea). 

Louis XIV gotorlekua

Louis XIV gotorlekua Urruña eta Biriatu udalerrien artean eraikia dago. Seguruenik inguruko beste gotorlekuen garaian eraiki zuten, hau da, XVIII. mendearen azken laurdenaren eta XIX. mendearen lehen laurdenaren artean, 1793-1795 eta 1808-1814 bitartean Frantzia eta Espainiaren artean izandako gerlen kari, mugak babesteko asmoz. Landaretzak estaltzen duenez, bere egitura ez da bereziki lurretik ikusgai. Haren krokis bat F. Gaudeulek egin zuen "Urruña" izeneko lan kolektiborako (Ekaina Argitaletxea, Baiona, 1989). Monumentu Historiko gisa sailkatua dago 1997ko azaroaren 18tik.

Gotorleku hau Urruña (Pausuko auzoa) eta Biriatu arteko muino batean eraiki zuten. Faisai Uhartean ezkondutako Luis XIV.a erregearen omenez izendatu zuten horrela. Plano pentagono irregular baten gainean eraiki zuten. Erdiko aldapa kareharriz egina da eta gutxi gorabehera 4 metroko luzera du. Parapeto bat eta 5-7 metroko zabalera duen lubaki batek guztia inguratzen dute. Hegoaldetik iparraldera 60 metroko luzera eta ekialdetik mendebaldera 90 metroko zabalera ditu. Hego-mendebaldeko zatia landarediak kaltetu du, baina gainontzekoek egoera onargarria erakusten dute (Frantziako Kultura Ministerioaren gunea, 2009). 

Ohiturak

Antzara Jokoa   

Izenak gure haurtzaroko ohiko jokoaren antza duen arren, Antzara Jokoa ez du zerikusirik haurrek jolasten duten ohiko mahai-jokoarekin. Euskal tradizioko joko hau urtero ospatzen da Biriatuko herriko bestetan.

Jokoaren arauak sinpleak dira: ikusle adituz inguratuta, zaldiz dabiltzan hainbat gaztek portiko bat zeharkatu behar dute. Portikoaren azpian, soka baten muturrean, antzara bat zintzilik dago, eta gazteek hegaztiaren lepoa moztu behar dute. Lehenbiziko jokalariak, erregea izenez ezaguna, ezpata du. Ondorengo jokalariek lepoa eskuz moztu behar dute. Historikoki, joko hau antzara biziarekin egiten zen, baina gaur egun soilik baimentzen da animalia aldez aurretik hilda badago.

Joko honen jatorria ez da argia. Hala ere, uste da hasieran errito bati lotuta zegoela, haurrek helduaroan sartzea markatzeko ohitura gisa.